W lutym 2025 Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych wydał drugi „Poradnik na gruncie RODO. Obowiązki administratorów związane z naruszeniami ochrony danych osobowych. v.2”., który stanowi informację w jaki sposób interpretować przepisy RODO, w tym praktyczne wskazówki jak zapobiegać naruszeniom ochrony danych osobowych.
Każdy Administrator musi postawić sobie pytanie w jaki sposób postąpić w przypadku wystąpienia naruszenia ochrony danych osobowych. Najlepiej zawczasu przygotować politykę ochrony danych osobowych w którym zawarta będzie procedura reagowania w razie wykrycia naruszenia. Omawiany Poradnik UODO daje dużo praktycznych wskazówek jak zaradzić naruszeniom, w jaki sposób przeprowadzić ocenę ryzyka i jak dokumentować ten proces.
Jak zaradzić naruszeniom ochrony danych osobowych i ich skutkom?
W przypadku stwierdzenia przez Administratora naruszenia ochrony danych osobowych niezbędne jest podjęcie natychmiastowych działań zaradczych do których należy:
- podjęcie działań mających na celu powstrzymanie i ograniczenie incydentu – należy niezwłocznie przerwać jego przebieg i zapobiec rozpowszechnianiu się naruszenia, w tym większego wycieku danych. Każdy incydent należy oceniać indywidualnie jednak przykładami powstrzymania lub ograniczenia naruszenia jest:
- wyniesienie/ przeniesienie dokumentów lub nośników danych do bezpiecznego miejsca (zabezpieczanie przed fizycznym zniszczeniem lub dostępem osób nieuprawnionych),
- zablokowanie kont użytkowników, którzy dopuścili się naruszenia,
- zatrzymanie mechanizmów powodujących naruszenie, np. automatycznej wysyłki maili do niewłaściwych obiorców,
- odłączenie urządzeń od sieci w przypadku np. cyberataku czy działaniu szkodliwego wirusa,
- zminimalizowanie skutku incydentu – poprzez zmniejszenie potencjalnych szkód np. poprzez:
- poinformowanie osób których dane zostały naruszone o wycieku danych, skutkach tego naruszenia tak by osoby te mogły podjąć odpowiednie środki ostrożności (np. poprzez zmianę haseł, zastrzeżenie numeru PESEL, monitorowanie nieautoryzowanych transakcji itp.)
- nawiązanie współpracy z właściwymi organami – Urząd Ochrony Danych Osobowych, Policja, CERT,
- nawiązanie kontaktu z nieuprawnionym odbiorcą danych w celu uzyskania zapewnienia o usunięciu i nie wykorzystaniu danych,
- przywrócenie bezpieczeństwa np. poprzez:
- odtworzenie/ przywrócenie utraconych danych,
- usunięcie przyczyn incydentu, np. luki w zabezpieczeniach, poprawa procedur, wprowadzenie dodatkowych zabezpieczeń.
To jest istotne! Na Administratorze oraz na podmiocie przetwarzającym spoczywa obowiązek wykazania (udokumentowania!), że Administrator zaradził naruszeniu ochrony danych osobowych. Zarówno Administrator jak i podmiot przetwarzający powinni ściśle współpracować, a podmiot przetwarzający jest zobowiązany do postępowania zgodnie z wytycznymi Administratora, tak by skutecznie opanować incydenty.
Ocena ryzyka naruszenia ochrony danych osobowych
Jeżeli już doszło do naruszenia ochrony danych osobowych Administrator powinien przeprowadzić ocenę ryzyka. W zależności bowiem od naruszenia, może ono powodować różne negatywne skutki dla osób których dane dotyczą. Niektóre naruszenia mogą być zupełnie niegroźne, inne zaś powodować poważne konsekwencja dla podmiotów danych.
Co powinno się brać pod uwagę przy ocenie ryzyka?
Przede wszystkim wagę naruszeń, potencjalne konsekwencje oraz prawdopodobieństwo ich wystąpienia.
Nie mniej istotne są okoliczności zdarzenia:
- charakter, wrażliwość i zakres danych osobnych, liczba osób dotkniętych naruszeniem, cechy szczególne tych osób lub administratora,
- rodzaj naruszenia,
- charakter, wrażliwość i zakres danych osobowych,
- to czy można z łatwością zidentyfikować osobowe
- jak dotkliwe konsekwencje może rodzić naruszenie dla podmiotu danych.
Rolą Administratora jest ustalenie czy naruszenie danych osobowych może wiązać się z:
- brakiem ryzyka. Sytuacja taka może mieć miejsce gdy naruszone dane osobowe są już publicznie dostępne lub dane, mimo naruszenia są zaszyfrowane w taki sposób, że brak jest możliwości zapoznania się z nimi osób postronnych. Z brakiem ryzyka możemy mieć również do czynienia, gdy Administrator skutecznie zaradził incydentowi.
- ryzykiem – wówczas nałożony został na Administratora obowiązek zgłoszenia naruszenia Prezesowi UODO.
- wysokim ryzykiem – i powiązanym z tym obowiązkiem zgłoszenia naruszenia Prezesowi UODO oraz zawiadomienia osób, których dane dotyczą. Każdy przypadek naruszenia należy oceniać indywidualnie, jednak co do zasady o wysokim ryzyku będziemy mówić ze względu na:
- Rodzaj danych– incydentem objęte są dane tj. PESEL lub dane wrażliwe (informacje ujawniające pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych, dane finansowe, dane genetyczne, dane biometryczne, dane dotyczące zdrowia, seksualności, orientacji seksualnej, wyroków skazujących, czynów zabronionych),
- Szeroki zakres danych objętych incydentem,
- Szczególna dotkliwość potencjalnych skutków incydentów np. kradzież tożsamości, oszustwa finansowe, stres, zaburzenie poczucia bezpieczeństwa u osób, którychdane dotyczą,
- Szczególny charakter -np. dane dzieci, osoby starsze, dane osób wykonujących szczególne zawody np. prokuratorów,
- Duża liczba osób objęta incydentem.
Czy i jak dokumentować naruszenia ochrony danych osobowych?
Dokumentowanie naruszeń ochrony danych osobowych jest nie tylko obowiązkiem Administratora, ale również służy jako narzędzie do analizy incydentu. Dokumentacja naruszenia ma na celu spełnienie wymogów rozliczalności.
- Kiedy trzeba dokumentować naruszenie? Według nowego Poradnika UODO należy dokumentować każde „stwierdzone” naruszenie ochrony danych osobowych, niezależnie od jego charakteru czy ryzyka negatywnych skutków.
- Dlaczego trzeba dokumentować naruszenia? W celu wykazania przed UODO, że Administrator właściwie przeanalizował incydent oraz zadbał o interesy osób, których naruszenie dotyczy.
- Jak dokumentować? Naruszenie powinniśmy dokumentować w wewnętrznym rejestrze naruszeń danych osobowych, choć prowadzenie odrębnej ewidencji nie jest obowiązkowe.
Co powinna zawierać dokumentacja naruszenia ochrony danych osobowych?
- okoliczności naruszenia – w tym data, czas wykrycia, czas zakończenia naruszenia, sposób wykrycia, rodzaj, przyczyny, przebieg naruszenia, rodzaj i zakres danych objętych naruszeniem oraz liczba i kategoria osób których naruszenie dotyczyło
- skutki które wystąpiły lub które mogą wystąpić dla osób których dane dotyczą
- uzasadnienie oceny ryzyka
- podjęte działania zaradcze (mające na celu powstrzymanie lub ograniczenie naruszenia lub zminimalizowanie jego skutków) i zapobiegawcze (w celu uniknięcia podobnych naruszeń w przyszłości)
- szczegóły dotyczące zgłoszenia naruszenia do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (data, treść, metoda zawiadomienia,)
- szczegóły dotyczące zawiadomienia osób, które dane dotyczą o naruszeniu ochrony danych osobowych (data, treść, metoda zawiadomienia, liczba osób zawiadomionych itp.) lub uzasadnienie dlaczego Administrator nie zawiadomił osób, których dane dotyczą o naruszeniu.
Rozliczalność
Jak wykazać, ze Administrator prawidłowo wykonuje swoje obowiązki? Należy gromadzić (dokumentować) dowody, które w razie potrzeby (np. w przypadku kontroli) mogą być przekazane UODO. Mogą to być: tradycyjne dokumenty (notatki, instrukcje, korespondencja), wyciągi z systemów, raporty z audytów czy testów bezpieczeństwa. Niezbędna zatem jest aktywna postawa Administratora i podmiotu przetwarzającego. Prezes UODO zwraca szczególną uwagę na wypełnienie wymogu rozliczalności.
Nie należy również zapomnieć, że obowiązkiem Administratora w przypadku naruszenia ochrony danych osobowych może być również zgłoszenie takiego naruszenia do Prezesa UODO. Wypełnienie zobowiązań Administratora w tym zakresie będzie jednak przedmiotem innego artykułu.